వినాయకుడు - వ్యక్తిత్వ వికాసం (గణపయ్య చెప్పే పాఠాలెన్నో)
వినాయక చవితి పండగంటే చిన్నా, పెద్దా అందరికీ ఆనందమే. పాలవెల్లి, 21 పత్రాలు, మట్టిబొమ్మ, కుడుములు, ఉండ్రాళ్ళు, పానకం, వడపప్పు... అబ్బో ఎన్నో నైవేద్యాలు... ఎంత హడావిడి. ఏ ఇంట్లో చూసినా గణపయ్య పండుగకి ఎంతో సందడి కనిపిస్తుంది. పాలవెల్లి ఇలా కట్టాలంటూ పెద్దలు చేసే సూచనలు, పక్కింటి వాళ్ళకన్నా మన ఇంట్లో వినాయకుడిని బాగా అలంకరించాలనే పోటీలు... ఒకటా, రెండా? చవితి పండగంటే చేతులు చాలనంత పని ఉంటుంది. ఇంటిల్లిపాదినీ ఇంతగా సందట్లో ముంచెత్తే వినాయ చవితి పండుగలో కేవలం ఆధ్యాత్మికత విషయాలతో ఎన్నో సామాజిక, వ్యక్తిత్వ వికాస విషయాలు కూడా ఉన్నాయి.
పెద్దతల.. విశాల దృక్పథం
వినాయకుడి పెద్దతల విశాలదృక్పథాన్ని సూచిస్తుంది. ఆటంకాలు, సమస్యలు ఎదురైనప్పుడు సంకుచితంగా ఆలోచించకుండా, సమస్యకు కారణమైన అన్ని అంశాలను సమీక్షించి, ఆలోచించి, విశ్లేషించాలనే సందేశాన్ని ఏనుగుతల అందిస్తుంది. సమస్యను కేవలం మన దృష్టితో, మనవైపు నుంచే చూడకూడదు. మనస్థానంలో ఆవతలి వ్యక్తి లేదా అవతలి వ్యక్తి స్థానంలో మనం ఉంటే ఎలా ఆలోచిస్తామనే విషయాన్ని దృష్టిలో ఉంచుకుని, తర్కించుకుని, ఆలోచించాలి. అప్పుడే ఒక నిర్ణయానికి రావాలి. సామాజిక, సంస్థాగత, కుటుంబ, వ్యక్తిగత సమస్యలన్నిటికీ ఈ తరహా ఆలోచన తప్పనిసరి. విశాలదృక్పథమే విజయాలకు నాంది అనే సందేశాన్ని వినాయకుడి ఏనుగు తల (పెద్ద తల) మనకు అందిస్తుంది.
చాటంత చెవులు... సహనం, శ్రవణశక్తి
వినాయకుడి చెవులు సాధారణ చెవుల కన్నా పదింతలు పెద్దవిగా ఉంటాయి. ఎక్కువగా వినే అలవాటు చేసుకోవాలనటానికి పెద్ద చెవులు ఉదాహరణగా నిలుస్తాయి. మనకు నచ్చిన మాటలే వినటమనే లక్షణం సాధారణంగా ప్రతి వ్యక్తిలోనూ ఉంటుంది. అలాకాకుండా, మనకు నచ్చినా, నచ్చకపోయినా అవతలి వ్యక్తి చెప్పే విషయాన్ని శాంతంగా, సహనంగా, సానుకూల ధోరణితో వినాలనే సందేశాన్ని పెద్ద చెవులు అందిస్తాయి. అవతలి వ్యక్తి చెప్పే విషయాన్ని శ్రద్ధగా వినటం మానవసంబంధాల బలోపేతానికి తొలిమెట్టుగా పనిచేస్తుంది. ప్రధానంగా, ఆటంకాలు ఎదురైన సందర్భంలో కనిపించిన ప్రతి వ్యక్తీ ఏవేవో సలహాలు చెబుతారు. వీటన్నిటిని సహనంతో వినాలి. అంతిమంగా, మన వివేచనతో ఆలోచించి, నిర్ణయం తీసుకోవాలి. 'వినదగునెవ్వరు చెప్పిన / వినినంతనె వేగ పడక వివరింప దగున్‌' అంటూ సుమతీ శతకం చెప్పిన నీతి కూడా ఇదే.
పొడవైన నాసిక... దూరదృష్టి
భవిష్యత్తులో ఎదురయ్యే ఇబ్బందులు, ఇతర ఆపదల్ని ముందుగానే పసిగట్టి, దానికి పరిష్కార మార్గాలను ఆలోచించుకోవటం, వాటిని ఎదుర్కొనేందుకు సిద్ధపడటం వివేకవంతుల లక్షణం. వ్యక్తిగతంగానే కాదు.. సంస్థాగతంగానూ ఈ లక్షణం చాలా అవసరం. ఆపద వచ్చాక ఆలోచించటం వల్ల ప్రయోజనం సిద్ధించదు. మనం ఇప్పటికే సమస్యల్లో ఉన్నప్పటికీ, ఈ సమస్య నివారణ కోసం మనం తీసుకోబోయే చర్యల వల్ల భవిష్యత్తులో ఎదురయ్యే ఇబ్బందులేమైనా ఉన్నాయేమో కూడా పరిశీలించుకోవాలి. వినాయకుడి పొడవైన నాసిక ఈ విషయాన్ని స్పష్టం చేస్తుంది.
నాలుగు చేతులు... ఎక్కువ పని
వినాయకుడికి ఉండే నాలుగు చేతులు... మనం చేసే పనికన్నా రెట్టింపు పని చెయ్యాలనే సందేశాన్నిస్తాయి. చెయ్యాల్సిన పని నుంచి తప్పించుకోవటం సాధారణంగా మనుషుల్లో కనిపించే ప్రవర్తన. కానీ, ఇది ఆహ్వానించదగింది కాదు. అలాగే, ఏదైనా ఇబ్బంది కలిగితే, ఆ ఇబ్బందిని కూడా సాకుగా చూపించి, పని ఎగ్గొట్టే వ్యక్తులు ఉంటారు. వీరందరికి వినాయకుడి నాలుగు చేతులు గొప్ప స్ఫూర్తిని అందిస్తాయి. ఆటంకాల్ని అధిగమించటానికి ఇప్పుడు చేసే పనికన్నా రెట్టింపు పని చెయ్యాలి. అసలు, ఇప్పుడే రెట్టింపు పనిచేస్తే భవిష్యత్తులో ఆటంకాలు వచ్చే అవకాశం చాలావరకు తగ్గుతుంది. నిరంతర పరిశ్రమ మనిషికి కర్తవ్యం వైపు నడిపిస్తుంది. కూర్చుని తింటే కొండలైనా కరిగిపోతాయంటారు. ఇటువంటి దుస్థితి మనిషికి రాకూడదనే, వినాయకుడు నాలుగు చేతులతో దర్శనమిస్తాడు.
చిన్నకళ్ళు... సునిశిత దృష్టి
ఏనుగు చాలా చిన్న కళ్ళు ఉంటాయి. అంత పెద్ద శరీరం ఉన్న ఏనుగు అంత చిన్న కళ్ళతోనే తన పనులన్నీ చేస్తుంది. తనను తాను ఏ ఆపదా రాకుండా కాపాడుకుంటుంది. తనకు వచ్చే ఆపదల్ని ముందుగానే పసిగడుతుంది. కళ్ళు ఎంత పరిమాణంలో ఉన్నాయనేది ముఖ్యం కాదు ఎంత నేర్పుగా, నిశితంగా పనిచేస్తున్నాయనేది ముఖ్యం అనే విషయాన్ని వినాయకుడి చిన్ని కళ్ళు తెలియజేస్తాయి. అనవసరమైన విషయాల మీద దృష్టి నిల్పి, తమ కర్తవ్యాన్ని విస్మరించేవారికి వినాయకుడి చిన్ని కళ్ళు 'కళ్ళు' తెరిపిస్తాయి. అలాగే, సమస్యల్లో ఉన్నప్పుడు మనల్ని అనేక విషయాలు ఆకర్షించి, మన దృష్టిని సమస్య నుంచి మళ్ళిస్తాయి. దీంతో, మనం పక్కదోవ పడతాం. ఇది సరైన పద్ధతి కాదని, మన దృష్టి ఎప్పుడూ లక్ష్యం మీదే నిలవాలని సూచిస్తాయి వినాయకుడి చిన్నికళ్ళు. వ్యక్తి నుంచి వ్యవస్థ వరకు ప్రతి ఒక్కరూ సమస్యలోని కీలకాంశాలపైన మాత్రమే దృష్టి నిలపాలని ఇవి ప్రకటిస్తాయి.
కనిపించని నోరు...చేతలకే ప్రాధాన్యం
వినాయకుడి ఆకారాన్ని పరిశీలిస్తే నోరు కనిపించదు. పొడవైన తొండం మాత్రమే కనిపిస్తుంది. అంటే, ఆశయ సాధనకు చేతలే తప్ప మాటలు అవసరం లేదనే సందేశాన్ని వినాయకుడు తన కనిపించని నోరు ద్వారా సందేశం ఇస్తున్నాడని గ్రహించాలి. ముఖ్యంగా ఆటంకాలు ఎదురైన సందర్భంలో, అయోమయానికి గురై చేయాల్సిన పని మర్చిపోయి, మాటలతో కాలం గడిపేస్తూ, తనతో పాటు తోటివారిని, కుటుంబసభ్యులను కూడా మరింత ప్రమాదంలోకి పడేస్తారు కొంతమంది వ్యక్తులు. వీరందరికీ వినాయకుడు గుణపాఠం చెబుతాడు. ఎక్కువగా మాట్లాడటం మానవుడిలోని బలహీన స్వభావానికి ప్రతీక. ఈ బలహీనతను మన శత్రువులు పూర్తిగా వినియోగించుకుని, మనల్ని మరింతగా సమస్యల్లో పడేస్తారు. ఇలాంటి సందర్భాల్లో వినాయకుడిని ఆదర్శంగా తీసుకోవాలి. తొండం వెనుక నోరు ఉంటుంది వినాయకుడికి. అంటే, మాటల వల్ల ప్రయోజనం లేదు... చేతల వల్ల మాత్రమే నీ సమస్య పరిష్కారం అవుతుందనే సందేశం వినాయకుడి స్వరూపం నుంచి మనకు అందుతుంది.
ఏకదంతం... ఆత్మవిశ్వాసం
ఇతర జంతువులకు కొమ్ములు ఎలాగో, ఏనుగుకు దంతాలు అటువంటివి. ఏనుగు తనను తాను రక్షించుకోవటానికి మాత్రమే కాదు.. దాని అందాన్ని పెంచటానికి కూడా కొమ్ములే ఉపయోగిస్తాయి. కొన్ని సందర్భాల్లో ఏనుగు తన దంతాలతోనే పెద్దపెద్ద బరువులు మోస్తుంది. ఈ కొమ్ములు మనిషికి ఉండాల్సిన ఆత్మవిశ్వాసాన్ని ప్రకటిస్తాయి. ఆత్మవిశ్వాసం ఉంటే ఎంతటి కష్టానైన్నా ఎదుర్కోవచ్చనే సందేశాన్ని ఏనుగు కొమ్ములు అందిస్తాయి. ఇక్కడ ఒక విషయాన్ని జాగ్రత్తగా పరిశీలించాలి. ఏనుగుకు ఏ కొమ్ములైతే అందాన్నిస్తాయో, ఏ కొమ్ములైతే బరువులు మొయ్యటంలో సహాయపడతాయో, అవే కొమ్ములు ఒక్కోసారి అడ్డంగా మారి, పని చెయ్యనివ్వవు. అంటే, ఆత్మవిశ్వాసం ఎక్కువైతే పని చెయ్యలేం సరికదా... ఆ ఆత్మవిశ్వాసమే అహంకారంగా మారి, మన అభివృద్ధికి ఆటంకంగా మారుతుంది. అందుకే వినాయకుడు ఒక కొమ్ము తగ్గించుకున్నాడు. అంటే, అహంకారాన్ని తగ్గించుకోవాలని సూచన ప్రాయంగా చెప్పాడు. మనిషి కూడా ఈ ఆదర్శాన్ని పాటించాలి. ఆత్మవిశ్వాసం ఆయుధంగా ఉండాలే కానీ, అహంకారంగా మారకూడదనే విషయాన్ని ప్రతి మనిషీ ప్రతి క్షణం గుర్తుచేసుకుంటూ ఉండాలి.
లంబోదరం.. సానుకూల దృక్పథం
వినాయకుడికి పెద్ద పొట్ట ఉంటుంది. ఎదురయ్యే ప్రతి పరిణామాన్ని సానుకూల దృక్పథంతో స్వీకరించాలనే సందేశం ఇందులో ఉంది. తిన్న వస్తువును జీర్ణం చేసుకోవాలంటే, ముందుగా దాన్ని కడుపులోకి పంపించాలి. అక్కడ జీర్ణవ్యవస్థకు తగిన ప్రక్రియ జరుగుతుంది. పెద్దపొట్ట అపారమైన జీర్ణశక్తికి సంకేంతం. ఆయశ సాధనలోఎదరయ్యే ప్రతి కష్టాన్నీ జీర్ణించుకోవాలని వినాయకుడి లంబోదరం సంకేతాన్నిస్తుంది. జీర్ణం చేసుకోవటం అంటే ప్రతి విషయానికి ప్రతిస్పందించకుండా ఉండటం అని అర్థం కాదు. సంఘటనను అర్థం చేసుకుని, దాని ద్వారా అనుభవసారాన్ని గ్రహించి, భవిష్యత్తుకు పాఠంగా మార్చుకోవాలనే సూచన ఇందులో ఉంది. వ్యక్తిగతంగా మెరుగైన జీవితం పొందటానికి కూడా ఈ లక్షణం ఎంతో అవసరం.
ప్రకృతి పాఠాలెన్నో....
వినాయకుడంటే ప్రకతి. మహాగణాధిపతి మట్టితో పుట్టిన వాడు. భూమిని, ప్రకతి సంపదను కాపాడుకుంటే అది మనల్ని కాపాడుతుందనేది వినాయక చవితి సందేశం. గణపతిని 21 రకాల పత్రితో పూజించాలంటారు. ఎందుకంటే పంచేద్రియాలు, జ్ఞానేంద్రియాలు కలిస్తే మొత్తం పది. వీటికి ప్రవత్తి, నివత్తి కలిపితే 21 అవుతాయి. ఇవే 21 రకాల పత్రి. అవన్నీ సిద్ధి, బుద్ధి చేకూర్చాలని కోరుకోవడమే పత్రి పూజ అంతరార్థం. అంతేకాదు, పూజించే ప్రతి పత్రిలోనూ ఔషధ గుణాలుంటాయి. అవి కుటుంబ సభ్యుల ఆరోగ్యానికి, ఆనందానికి దోహదం చేస్తాయి.
వినాయక చవితి నాడు వివిధ రకాల పండ్ల వాడకం ఎంతో ప్రతీతి. పాలవెల్లికి కట్టడానికి, భక్తితో గణపతికి నివేదన చేయడానికి వాటిని ఉపయోగిస్తారు. వాటిల్లో చాలామటుకు మహిళల ఆరోగ్యానికి దోహదం చేసేవే. మొక్కజొన్న పొత్తుల్లో పీచు అధికం. దీనివల్ల అనవసరపు కొవ్వు చేరుకోదు. వాటిల్లోని ఫొలేట్‌ కణాలు గర్భధారణ సమయంలో కొత్త కణాల ఉత్పత్తికి సహకరిస్తాయి. సీతాఫలంలో క్యాన్సర్‌ రాకుండా చూసే యాంటీ ఆక్సిడెంట్లు అధికం. బత్తాయిలు, నారింజల్లో విటమిన్‌ 'సి' ఉంటుంది. గర్భిణులకు అవసరమైన ఫోలికామ్లం, పీచు, పొటాషియం పెద్దమొత్తంలో వీటి నుంచి అందుతాయి. చింతకాయలు వ్యాధి నిరోధక శక్తిని పెంచుతాయి.
సామాజిక జీవన ప్రతిబింబం
సామాజిక జీవనానికి వినాయక చవితి ప్రతీక. పత్రి సేకరణలో, పాలవెల్లి అలంకరణలో, పూజా ద్రవ్యాలను సమకూర్చడంలో, పుస్తకాలు పక్కన ఉంచి పూజ చేయడంలో పిల్లల భాగస్వామ్యం అధికం. తెలుగునాట, పల్లెపట్టుల్లో చూస్తే.. ఈ పర్వదినానికి ముందురోజు తరగతులు త్వరగా ముగించి, విద్యార్థులను పత్రి సేకరణ చేయమనేవారు. కొందరు పూజకు పుష్పాలు తెస్తే, శారీరక దార్యం ఉన్నవారు చెట్లెక్కి వెలగపండ్లు కోసి తెచ్చేవారు. భయం లేని చిన్నారులు పొదల్లోకి వెల్లి ఉమ్మెత్త వంటివి పట్టుకొచ్చేవారు. ఇలా వారి వ్యక్తిత్వాలు వెల్లడయ్యేవి. సేకరించిన వాటిని అందరూ పంచుకునే వారు. ఈ ప్రక్రియ వల్ల అరిటాకుల్ని పిలకల వద్ద కోస్తే మళ్లీ పెరుగుతాయనే వ్యవసాయ జ్ఞానం వారికి అబ్బేది.
మట్టికి కుమ్మరి, పాలవెల్లికి వడ్రంగి, ఫల పుష్పాదులకు వ్యవసాయదారుడు, వెదురు బుట్టలకు మేదరి.. గ్రామీణ వత్తుల ప్రాధాన్యం తెలపడం ఈ పండగ ప్రత్యేకం. కాలం మారినా, ఏ ప్రాంతంలో ఉన్నా ప్రతి వత్తి మీదా గౌరవం చూపాలనేదే సంకేతం. అలాగే వినాయకుడి ప్రతిమ మట్టితో తయారు చేయడమే సంప్రదాయం. బంకమట్టి తెచ్చి పిల్లలు వినాయకుడిని తయారు చేస్తారు. ఒకరు ఒక రకంగా, ఇంకొకరు మరోరకంగా.. చూస్తుండగానే అవతలి వారిది బాగా రూపుదిద్దుకొంటుంది.. బాగా రానివారికి వేరొకరు సాయం చేస్తారు. మనసుల్లో పోటీ, వచ్చే ఏడు మరింత బాగా చేయాలన్న తపన.. ఈ కళాత్మక జిజ్ఞాస వికాసానికి ఉపయోగపడుతుంది.
సూక్ష్మదృష్టితో కార్యసాధనకు ఉపక్రమించాలని, తల్లిదండ్రుల్ని మించిన పుణ్యతీర్థాలు లేవని వినాయక వ త్తాంతం తెలుపుతుంది. పాలవెల్లి సృష్టికి, పాల సముద్రానికి ప్రతీక. ఆరంభంలో హాలాహలం ఎదురైనా ఓపిక, పట్టుదలతో ముందంజ వేస్తే ఆనందాలు, అన్ని సంపదలూ సమకూరుతాయన్న అంతరార్థం దానిలో ఉంది. ఈ పర్వదినాన వినాయకుణ్ని భక్తితో పూజిస్తే జయం కలుగుతుంది. విద్య లభిస్తుంది. తల్లిదండ్రుల ప్రేమ అందుతుంది. సర్వార్థ సిద్ధి ఒనగూరుతుంది.
విగ్రహం ఎంపికలోనూ ఓ చక్కటి భావాన్ని విడమరిచి చెప్పిన వ్కెనం స్కాందపురాణం, మంత్రశాస్త్రంలో గోచరిస్తుంది. గణేశుని తొండం లోపలికి ఉంటే యోగ సాధన. బయటికి ఉంటే ఇహలోక కోరికలు. ఎడమ పక్కకు తిరిగి ఉంటే పదిమందికీ ఉపయోగపడే తత్వం. కుడిపక్కకు తిరిగి ఉంటే నేను, నా కుటుంబం, బంధుమిత్రుల సంక్షేమం అని అర్థం. అయితే ఈ భాద్రపద చవితినాడు, ఏ రూపంలో ఉన్న గణపతికి పూజ చేసినా సకల శుభాలు కలగడం తథ్యం.
=========================================================
రచన
డాక్టర్ కప్పగంతు రామకృష్ణ, ఆంధ్రోపన్యాసకులు, ఎస్‌.ఆర్‌.ఎస్‌.వి.కాలేజ్‌ ఆఫ్‌ ఎడ్యుకేషన్‌, గాంధీనగర్‌, విజయవాడ-3. కృష్ణాజిల్లా. సెల్‌ : 90320 44 115 / 8897 547 548
